Dagaal-ooge caan ahaa oo ay ciidamadii gumaysiga Ingiriisku ku dhaaran jireen oo la odhan jiray Richard Corfield,Soomaaliduse ku naanaystay Koofil oo ay Daraawiishi ku makashay dagaalkii Dulmadoobe ee 1913kii ayuu Sayidku gabaygan ka tiriyey.
Koofil wuxuu ka mid ahaa madaxda sare ee gumaysiga Ingiriiska dalka Soomaaliya wakiilada uga ah, wuxuuna gaar ahaan hoggaamin jiray col la odhan jiray (Camel Corps) Soomaaliduna u taqaanay Rakuubley. Col afar-lugood u badan oo awrta ku duula, sidaasna Rakuubley kula baxay ayuu ciidankaasi ahaa.
Daraawiish oo hore u weerartay beel beelaha Burco iyo agagaarkeeda dega ka mid ah, xoolo badanna kasoo mooroduugtay ayey Koofil iyo ciidan uu watay jidgooyo waxay u dhigeen Dulmadoobe. Dulmadoobe waa buur gabbaad fiican, jidgooyada dagaalkana ku habboon.
Kolkay Daraawiishi suryada Dulmadoobe soo buuxiso dabka saara oo naf iyo maalba wax go’a, wax goosma iyo wax gacanteena soo gala ka dhiga ayuu Koofil amar ku bixiyey.
Bidhii waagaba hoos ayaa la isugu dhigay. Judhiiba waxay ku dhagtay Koofil oo isla goobtii ku nafwaayey. Mar haddii Koofil miimka alifka ku taagay, colkii uu watay wuu kala firdhay, Daraawiishina caymo uma galinee cagta ayey cagta u saareen ilaa ay gacanta ku dhigeen bakhtigii Koofil. Mashaqo weyn oo aan la soo koobi karin ayaa halkaa Ingiriis iyo cawaamkiiba ka raacday, rag badan oo uu Koofil ugu horreeyo ayaana maalintaa xagga naarta u guuray.
Si aan shakiba u galin geerida Koofil, Daraawiishi madiixiisii iyo gacantiisii midig ayey Taleex geeyeen. Sayidku dagaalkaa iyo dilka Koofil ayuu gabaygan caanka ah ka tiriyey. Wuxuu yidhi:
Adaa Koofilow jiitayoon, dunida joogeyne
Adigaa jidkii lagugu wadi, jimic la’aaneede
Jahannamo la geeyow haddaad, aakhirow jihato
Nimankii jannow kacay war bay, jirin inshaalleeye
Jameecooyinkii iyo haddaad, jawhartii aragto
Sida Eebbahey kuu jirrabay, mari jawaabteeda
Daraawiish jikaar naga ma deyn, tan iyo jeerkii dheh
Ingiriis jabyoo waxaa ku dhacay, jac iyo baaruud dheh
Waxay noo jajuubteenna waa, jibasha diinneed dheh
Jigta weerar bay goor barqo ah, nagu jiteeyeen dheh
Anigana Jikrey ila heleen shalay, jihaadkii dheh
Jeeniga hortiisey rasaas, igaga joojeen dheh
Jiiraayaday ila dhaceen, jilic afkoodii dheh
Siday kuugu jeexeen magliga, jararacdii sheego
Billaawuhu siduu kuu jarjaray, jeerarka u muuji
Naf jaclaysigii baan ku idhi, jaallow iga daa dheh
Jaljalleecadii baa wadnaha, jeeb ka soo ruqay dheh
haddaan lays jikraareyn tolkay, laga jidroonaa dheh
Weligood waxaa lagu jaraa, jilib-dhig duulaan dheh
Daraawiishi waa jibindhowgiyo, jowga soo bixi dheh.
Sayidku intuusan gabaygan marin waxaa gabay warbixin ah oo dagaalku siduu u dhacay iyo sidii Ingiriis iyo cawaamkiiba ay caalsaaraha uga qaateen ku saabsan tiriyey Ismaacil Mire. Anagoo Taleex naal gabayga ka kaca weeye.
Dagaalkaas waqtigaas i jiray oo kale ayaa maanta ka jita gayiga Soomaaliyeed,qof kasta oo qeyb ka noqdaana taariikhda ayaa xusi doontaa,dhinaca oo doono ha ku jiree,xumaan iyo simaan,xaq iyo Baadil.
Gabayada Sayidka’Raxiimulaah’ kuwa loogu jecel yahay mid ka mid ah waxaa ka mid gabayga ‘Gudban’ amase ‘Gaalo-leged’ lagu magacaabo ee, aftahanimmada suugaaneed ka sokow, in badan inoo muujin karaya waayihii Daraawiishta iyo, xilligii isaga la tiriyey, welwelkii iyo hammigii hoggaamiyahooda. Waa meerisyo tusaale kaa siin kara dhibaatooyinkii Ingiriis iyo Soomaalidii horkacaysey ay Daraawiish u geysteen, rag wixii ay ka laayeen, gardarradii ay hadba ula iman jireen Soomaalidii uu had iyo goor xoolaha iyo lacagta ku miisi jirey siday ugu gacan-sayreen. Qalbi murugeysan isagoo wada ah oo Eebbe-weyne u cabanaya ayuu kuu tawaawacayaa:
“Eebbow, dhulkii aannu lahayn meel aan ka degno nalooga dhaarey. Eebbow gaalo iyo cawaankeed waa noo gooddiyaan. Eebbow, Giriigga aan aad u kala fog nahayba ha ku ahaatee, nin waliba birta naga aslay. Eebbow, eed kama aannu geline, waa gardarro waxa ay noo gumaadayaan. Eebbow, dhibaatooyinka ay nagu hayaan waan ka seexan kari lahayn, haddii utun aan ka qabnaa ay jiri lahayd. Eebbow, waa diinta ha la taageero oo jahaadka ha loo soo baxo. Eebbow, nabaddii iyo waanwaantii aan la ag-taagnaa la iga hoos-qaadi waa’.
Taqariikhdii iyo halgankii Xaaji Adan Axmed Afqallooc. Q. 1-aad (1862-1986) Ilaahay naxariistii janno ha ka waraabiyee, Xaaji Adan Axmed oo ku magac dheeraa Afqallooc. Wuxu ku dhashay miyiga magaalada Ceerigaabo, xilli ku beegan badhtamihii qarnigii sagaal iyo tobnaad. Waxa loo badinayaa inuu dhashay 1862-kii inkastoo aanay sugnayn gu’gii uu dhashay, balse waxa lagu qiyaasayaa sannadkaa aan kor ku xusay. Wuxuuna dhintay 1986. Halkaa waxa kaaga muuqanaysa sannadaha uu ifka ku noolaa in ay inbadan kor u dhaaftay 100-ka sannadood. Sebenadaa tirada badan Xaajigu meel keliya muu deggenayn ama deegaan kooban kumuu noolayn, ee isagoo da’yar ayuu adduunka xulay. Lug ayuu dhulka badankiisa ku soo maray. Dalalka uu isagoo yar tegey ama dhallinyaranimadiis ii waxa ka mid ahaa: ( Yemen, Suudaan, Calatariya”Ereteria “, Itoobiya, Falastiin, Afqaanistaan, Indooniisiya iyo Jabuuti). Waxaad halkaa ka garan kartaa inuu ahaa waaya-arag, waana halka soomaalidu ka tidhaahdo “Nimaan dhul arag dhaayo mallaha”. Xaaji Adan markii uu ku soo laabtay dalkiisii hooyo ee gobolada waqooyi ee Soomaaliya oo markaa ku jiray gacantii maamulkii Ingisriisa, wuxuu markiiba ka qayb qaatay guubaabadii iyo kicintii dadka. Suugaantiisu inkastoo aan la ururin oo aan meel laysugu keenin, waxa la tilmaamaa inuu suugaan aad iyo aad u mugweyn ka tiriyey, guubaabadii, kicintii, abaabulkii iyo guud ahaanba halgankii lagaga soo horjeestay maamulkii Ingiriiskaoo markaa ka talinayey gobolada waqooyi ee Soomaaliya. Qormadan koowaad waxaan ku soo qaadan doonaa laba gabay. Gabayga hore waxa la yidhaahdaa “Gobanimo”. Wuxuu guubaabinayaa dadkii Somaaliyeed ee ku jiray maamulkii boqortooyada Islaanta Ingiriiska . Wuxuu lahaa gobonimada baryo laguma helo ee waa in dhiig daataa. Taasoo ku tusaysa geesinimadiisu halka ay gaarsiisnayd. Wuxuuna yidhi:
Samaan laguma doonee xornimo waa sange u fuule Sallax dhagax leh meyd soobir ah iyo seedo waran gooya Soofkoo la kala qaado iyo siigo kor u duusha Haweenkoo gambada saydha iyo sebi agoomooba Iyo libintu waxay saran tahay suluf colaadeede. Gobannimo sun baa kaa xigtoo laysma siin karo’e Waa sarac ku baxa dhiig rag oo lagu sadqeeyaaye. Samaan laguma doonee xornimo waa sange u fuule Sallax dhagax leh meyd soobir ah iyo seedo waran gooya Soofkoo la kala qaado iyo siigo kor u duusha Haweenkoo gambada saydha iyo sebi agoomooba Iyo libintu waxay saran tahay suluf colaadeede. Gobannimo sun baa kaa xigtoo laysma siin karo’e Waa sarac ku baxa dhiig rag oo lagu sadqeeyaaye.
GEERIDII SHEEKH BASHIIR,AUN,IYO XAAJI AADAN.
Sheekh Bashiir Sh Yusuf wuxu ahaa geesi, caan baxay oo si cad oo badheedh ah uga soo horjeestay maamulkii Ingiriiska. Sheekha waxa halhays u ahayd “Bisinka xoog ha lagu daro”oo uu hore u soo shirrabay.
Wuxuu lahaa dadyahaw ka kaca uu dalkiina iyo ciiddiina idinkaa iska leh oo maamulan kara, iskana erya saancaddaalaha. Sidaa darteed ayuu ciidan abaabulay, wuxuuna hadh cad dagaal ku soo qaaday magaalada Burco horraantii afartamaadkii.
Dagaalkaa waa lagaga xoog roonaaday Sheekh Bashiir, laakiin sidaa kumuu harin halgankiisii ee wuxuu u rogay dagaalka loo yaqaan “ku dhufoo ka dhaqaaq”,waa dagaalka maanta loo “Gorrila war” isagoo saldhig ka dhigtay meel aan ka durugsanayn magaalada Caynabo. Markii maamulkii Ingiriisku khaatiyaan, istaagay ee hadhsan waayey, jiifi waayey, ee geedkastaba looga sanqadhay ayuu go’aansaday inuu weerar ku qaado ciidanka Sheekh Bashiir. Sannadkii 1947kii ayaa la dilay Sheekh Bashiir. Maydkiisiina waxa la keenay magaalada Burco!.
Hadaba Xaaji Aadan Axmed oo aad uga tiiraanyooday geerida Sh Bashiir, kana xumaaday qaabkii loo dilay geesigii ummadda ayaa gabaygan ka tiriyey. Gabaygani wuxuu canaan dusha ka saarayaa dadka oo uu leeyahay idinka ayaa la idinka arkay, ee waxay ahayd inaad ka dagaallantaan. Qaybta koowaad waxaan ku soo afmeerayaa gabaygaa uu u tiriyey Sheekh Bashiir
Duhur baa Bashiir lagu shannaday daar agtiinna ahe
Damal la hadh galaa bay jebsheen waqay dulloobaane
April 12, 1899kii qunsulkii sarre ee Ingiriiska Gaashaanle Sare J. Hayes Dawson* waxaa soo gaadhay warar sheegaya in Sayid Maxamed madax ka yahay ciidamo hubaysan oo tiradoodu gaadhayso 3000 uuna tabaabusho ugu jiro duulimaad ba’an oo uu Ingiriiska kusoo qaado. Bishii August 1899kii waxay ilaaladii Ingiriisku soo sheegtay in Sayid Maxamed yimid Burco isaga oo wata ciidamo 5000 ah oo 1500 oo kamid ahi ay fardooleey yihiin, 300 oo ka mid ahina ay banaadiikh haystaan. Burco waxay ahayd meel xagga tabcooyinka dagaalka aad ugu haboon waayo biyo joogta ah bay lahayd xilliyada abaaraha ah. Sayid Maxamed Cabdille Xasan waqtigaa wuxuu si badheedh ah ugu dhawaaqay inuu dagaal muqadas ah oo gobonimo doon ah Ingiriiska kula jirro asgartiisiina wuxuu u baxshay Daraawiish, wuxuu u faray qabaa’ilka Soomaliyeed oo dhan inay la dagaalamaan, jihaadka liddiga gaaladana ay la galaan.
Waa tuu dareersaday fircoon diracyadiiniiye
Waa tuu diyaar ugu akhriyey diinta gaalada e
Dabci beenna weeyaan waxaad nagu dayeysaane
Waa waxa dariiqii sharciga uga dilowteene
Dowgii Rasuulkiina waad daba martayseene (scw)
Nin dardaran iblayskii dafaa dow ka raaridaye
Dallacaad jacayl baad kurtiin noola dirirteene
Dubaaqiina waxa saa u galay daara buuxsade e
Dux kama heshaan Ferenji aad dul i dhigataane
Dabin buu idiin qoolayaa waydin dagayaaye
Dirhamkuu idiin qubahayaad dir u go’aysaane
Marka horre dabkuu idinka dhigi dumar sidiisiiye
Marka xigana daabaqada wuu idin dareensiine
Marka xigga dalkuu idinku odhan duunya dhaafsada e
Marka xigga dushuu idinka rari sida dameeraaye
Sidaa daraadeed, magaalada Berbera waxaa soo xaluushay akhbaar cabsi leh oo sheegaysa in ciidamada Daraawiishtu ay kusoo dhow yihiin Berbera markii ay soo galaana ay baabi’in doonaan ayna dhici doonaan maalka iyo moodka shisheeyaha magaaladana gubi doonaan. Arintaasi argagax iyo cabsi ayey ku riday Ingiriiskii iyo gadisleydii Hindida ahayd kuwaas oo xoolihoodii oo dhan, badeecad iyo qalab waxay lahaayeen ku daldashay markab magaciisa la odhan jidhay FALCON waxayna u qaxeen magaalada Cadan ee dalka Yemen. Nimankii shisheeyaha ahaa ee Soomaliya ka tagay waxay usii qadimeen saraakiishii iyo ciidamadii Cadan laga soo qaadayey khatarta sugaysa marka ay Soomaaliya cagta dhigaan. Shisheeyihii ku hadhay Berberana habayn qudha ma ladin ilaa xeebta Berbera ay soo gaadheen laba markab oo kuwa dagaalka ah oo la kala odhan jidhayMedos iyo Bahome.
Hadaba Minilik Taariikhdaa Kor kuxusan Markuu Dhintay waxaa Xukunkii Lawareegay oo Abasiiniya Boqor ka noqday Nin Muslim ah waxaana Xarun u noqotay Magaalada Herer oo Horay Xabashida iyo Boortaqiisku ugala wareegeen Soomaalida.
Waxaana aad ugu farxay Dhimashada Minilik iyo Xukunka Gacanta usoo galay Ninka Muslimka ah Dhamaan Shucuubtii Islaamka ahayd ee Ethiopia Dariska la ahayd oo ay Kamid tahay Umada Soomaaliyeed gaar ahaan Soomaalida Galbeed ee Dagan Ogadenia waxayna u arkayeen inay karaysan doonaan Gulufkii Colaadeed ee uu kuhayay Geeska Africa Minilik-ga bakhtiyay, Boqorkan Cusub-na waxay u arkayeen inuu Noqon doono Nin ay daris wanaag ku wada noolaan doonaan Maadaama uu yahay Nin Muslim ah.
Waxaana Xusid Mudan oo kamid ahaa Dadkii Soodhaweeyay isbadalka Ka dhacay Abasiniya Al-mujahid Sayid Mohamed C. Xassan oo isagu Halgan kulul kula jiray Gumaystaha Xabashida ee uu Minilik Madaxa ka ahaa iyo Gumaystihii reer Yuruba.
Inay ku Farxeen Arinta dhacday oo kaliya kuma Ekaanin Hawshu ee Dhamaan Wadamadii iyo Shucuubtii islaamka ahayd ee Dariska la ahayd Ethiopia waxay usoo direen waftiyo si ay Calaaqaad wanaagsan u yeeshaan Boqorkan Cusub ee Muslimka ah waxaana Kamid ahaa wufuudii sida isdaba jooga ah u imanaysay Magaalada herer si ay ula kulmaan Boqorka Cusub wafti Balaadhan oo kasocday Soomaalida Galbeed oo ka kooban Ugaasyo iyo wax garadkii kale, Waxaana kamid ahaa Waftigaas Abwaan Qamaan Bulxan.
Markii uu Talada Ethiopia lawareegay Nin Muslim ah waxaa ka Hinaasay arintaa oo Fajac iyo ama kaag ay ku noqotay Madaxdii Kaniisadaha Ethiopia iyo Madaxdii Ciidanka waxayna u arkeen Dhaxal wareeg inay tahay arintan Dhacday.
Hadaba waftigii kasocday Soomaalida Galbeed oo kusugan Herer ayaa waxaa lagu Fuliyay Boqorkii Muslimka ahaa Afganbi Mudadii yarayd ee uu Xukunka hayayba laga shaqaynayay. Dadkii Magaalada Herer ku noolaana Qolyahan inqilaabka Sameeyay waxay ka dhigeen wax ay laayaan iyo wax ay Nolol ku Qabtaan Kadibna ay Xabsi Ciqaab kulul ku ridaan Waxaana kamid ahaa dadka Nolosha Lagu qabtay waftigii kasocday Soomaalida Galbeed waxaana loo taxaabay Xabsi ay Dhibaatooyin badan ku muteen sida aan Tixda Qamaan ku arki doono.
Abwaan Qamaan Bulxan oo sidaan soo sheegnayba Kamid ahaa Waftiga Soomaalida ah ayaa ku Tiriyay Xabsiga dhexdiisa Gabayga Hoos ku Qoran oo ah Dhanbaal uu Abwaanku Allah sw udirayo ama kula Khidhaabayo, wuxuuna kahadlay Xabsigu Nooca uu yahay iyo sida loogu Ciqaabay iyo Cadawtinimada Ethiopia aynu isu hayno iyo inaan wax isir iyo Dhalasho ah ayna Abasiniya inoo galin abid keen ama inaga Dhaxaynin. Gabaygan oo Abwaanku uu Allah sw ugu Dacwoonayo ayaa Wuxuu waydiistay allah sw inuu u gar-gaaro oo uu Xabsigan Ciqaabta badan iyo Gacanta Cadawga kasii daayo ama uu Xagiisa u oofsado oo Nafta ka qaado si uu udhaafo Silica ay ku noolyihiin isaga iyo Saaxiibadii illeen “ Nafey naf Matahay looma noolaado way kugu Jirtaana looguma Mintido ee”
Wuxuuna ilaahay ka aqbalay Ducada Qaybta Hore oo Xabsigii wuu Kasiidaayay wuxuuna dib usii noolaa 12 Sano.
Waanakan Dhanbaalkii uu Qamaan uu Allah sw u Diray ee Akhris Wacan.
Gabayga Xabsiyada.
• Eebow Dhistiyo ways hayaan, Dhagaxda waaweyne•Eebow in dhuub la’eg Cirkay, nagaga Dhaar teene• Eebow Dhulkay naga qarsheen, dherarka loo yaale• Dhudhumadiyo eebow nin xidhan, Dhaadadkaan ahaye• Eebow bir lays dhaafshay bay, Dhab igu siiyeene• Eebow kolkay dhababi waan, Dhogor Xumaadaaye• Eebow Axmaar dhirifsan baan, dhab ula seex daaye• Dhiigayga eebow ka jecel, dhadiyo Hoobaane• Oo Dhalasho laysugu naxaa, Nama dhex taal gaale• Eebow dharkiyo way marshaan, Dhex-xidhka naaguhuye• Eebow dhaqaaq maleh ninkii, lagu dhidbaa daare• Eebow dhalaan sidii galbaan, Dhadan dhateeyaaye• Eebow ma dheelmado intii, dhagax latuuraaye• Eebow Dhurwaa sidii hadaan, dhibi lahaa ruuxa• Eebow dhir baan mari lahaa, dhacamyo oo deede• Hadaad dharagto Eebow baryaad, dhaxal ka haysaaye• Eebow dhadhamo fool-xun waa, lagu dhukaanaaye• Eebow waxaan dhuun yanaa, labo dhar baanoode• Eebow masoo kala dhacaan, labada dhoomoode• Dhan uun noorid Aakhiro janaan Dhagag sanaynaaye.
Axmed Faarax Idaajaa oo ah Ninka aan Kasoo Xigtay Gabayga iyo Qisadaba Wuxuu Magac uga Dhigay Gabaygan Qamaan “Maansada Xabsiyada” Aniga oo Qalin u badalayna waxaan Hadiyad uga Dhigayaa Maansadan Dhamaan Maxaabiista Xaqdarrada ugu Xidhan Xabsiyada Ku yaalla Ogadenia Gaar ahaan kuwa lagu Ciqaabo Jeel Ogaden. Maansadan wuxuu Curiyay Qamaan Sanadkii 1916, wakhtigaas oo hada Laga joogo 98 Sano iyo ilaamanta Shacabkeenu wuxuu iska dhaxlaa Raadinta Xaqiisa iyo inuu Xabsiyada Cadawga ka Buuxo.
Sagaal iyo tobankii Bishii December sanadkii 1919kii waxaa magaalada Taleex laga gaystay duqayn aan loo meel dayin iyo xasuuq gumaysi, kaasi oo ay ka gaysteen Ciidamadii booqortooyada Ingiriiska (ROYAL AIR FORCE). waa maalin u suntan dhamaan ummada Soomaaliyeed in la xasuusnaado oo la xusana inaga mudan.
Inkastoo aan qoraal lagusoo koobi karin halaagii iyo hoogii maalinkaa meesha ka dhacay bal aan wax yar ka taabano.
Diyaaradu waxay duqaysay Daraawiish December 19, 1919, waxayna noqotay halgankii waddaniga ahaa ee qaaradda Africa ugu horeeyey oo diyaarad lagula dagaalamo. si ay taariikhdu iyadu isu fasisho, waxaan soo qaadanaynaa gabayadii caanka ahaa qaybo ka mida. Sayid Maxamed Cabdulle Xassan (Raximahu laah) isagoo ka waramaya duqayntii maalintaasi iyo say wax u dhaceen Wuxuu yidhi,
Goor subaxa ayaa xarumihii Darawiish losoo diray dayuuradaha dagaalka ee Ingiriiska kuwaasi oo tiradooda lagu sheegay inay haayeen lix dayuuradood oo nooca dagaalka ah, Kuwaasi oo isku mar dabka saaray dhamaanba goobihii ay ku tuhunsanaayeen Daraawiish taasi oo ay ka dhalatay in halkaasi ay ku naf wayaan dad tiro badan xoolo geel, adhi, iyo lo’o ba leh iyo waliba magaaladii oo dhulka lala simay gabi ahaanba iyo bara kac. maalintaasi Daraawiish waxay ku guulaysteen inay dhulka soo dhigaan mid ka mida lixdii diyaaradood ee duqaynta gaysanayey. dayuuradahaan waxaa kaliya oo loo dirijirey goobaha boqortooyada Ingiriisku ay u aragto inay khatar wayni kagasoo fool leedahay. Sida aan la socono Ciidamadii isbaahaysiga ee Ingiriiska xabashida iyo Taliyaaniga oo ay Daraawiish gooba badan fooda isku dareen hoog iyo guul daro ayay kala kulmeen Ingiriis iyo garabkiis, goobaha aadka loo xasuusto waxaa ka mida dagaalkii Ruuga ama Dul-madoobe waa dagaalkii daraawiishtu ku dishay Richard Corfield waxaa wax ka qoray Taariikhyahan Canadiana oo lagu magacaabo Ray Beachey, Buugiisa ,The Warior Mullah: The Horn Africane, London 1990. Wuxuuna dagaalkaas ku tilmaamay mid xeelad adag ay Daraawishtu ku dagaalantay, ciidanka Ingiriiska wuxuu ahaa 110 oo Burco ka yimid, 35 goobtii baa lagu dilay ay ka mid ahaayeen (Corfield, Dunn, Ducaale), 17 dhaawac xun baa gaaray, 24 waa fakadeen lamana helin raq iyo ruux, 10 goobtii ayey ka carareen.
Ismaaciil Mire (Raximahu laah) wuxuu hogaaminayey ciidankii dagaalka ku qaaday ciidamadii Ingiriiska ee uu hogaaminayey Richard Corfield. Dagaalkaasi wuxuu ka dhacay goobta loo yaqaan Ruuga ama Buurta Dulmadoobe, 9kii Agoosto, 1913kii.
Gabaygu waa warbixin ka warramaya sidii dagaalka loo qaaday ama loo abaabulay, sidii loo duulay, weerarkii iyo sidii xoolihii looga soo dhacay qoladii lagu duulay, dilkii Koofil, iyo ugu dambaystii soo noqoshadoodii iyo saamigii geela.
Ismaaciil Mire, wuxuu ugu warramayey Sayid Mahammad iyo Qusuusidii Daraawiishtii kadib markii ay xoolihii keeneen Xaruntii Daraawiishta ee Taleex iyo gacan laga soo jaray Corfield. Ismail Mire Cilmi gabaygiisii waxaa ka mid ahaa:
– Annagoo Taleex naal jahaad taladi soo qaadnay, – Toddobaatan boqol oo Darwiish togatay neef doorka, – Sayidkeennu tii uu na yiri Torog ku heensaynnay. – Wareegada waxay uga tawalin yaan wax kaa tegine, – Sibraar caana geel loo tabcaday Talax ku sii maallay, – Misna tawlka qaalmaha niniyo tulud u soo saarray. – Ilaahay ha tabantaabiyee noogu tacab khayrka, – Shakadaha intuu noo tamilay tiisa nagu waani, – Tiirkii Rasuulkiyo sharciga toog ku wada fuullay. – Galabtaa taxaabiyo kadlaba toobiyaha qaadnay, – Habeenkii fardaha waw turnaye taag ku sii mirannay, – Tun biciida lagu qoofalyoo xamashka loo taabay. – Goortii ay Talaaduhu dhaceen talalayoo reemay, – Tixda gabay kolkii aan akhriyey toosi niman jiifay, – Tiraabkaygu meeshu ka baxay la isku soo tuumi.
Markaa ka ddibna Sayid Mohamed baa gabaygan soo socda oo uu koofil ku halqabsaday mariyey, oo wuxuu yidhi:
– Adaa Koofilow jiitayaan, dunida joogeynee – Adigaa jidkii la gugu wadi, jimicla’aaneede – Jahannamo la geeyow haddaad, aakhirow jihato – Nimankii jannow kacay war, bay jirin inshaalleeye – Jameecooyinkii iyo haddaad, jawi aragto – Sida Eebahey kuu jirabay, Mari jawaabteeda – Daraawiish jikaar naga ma deyn, tan iyo jeerkii dheh – Ingiriis jabyoo waxaa ku dhacay, jac iyo baaruud dheh – Waxay noo janjuunteenba waa, jibashadiinnii dheh – Jigta weerar bay goor barqaa, nagu jiteeyeen dheh – Anigana Jikrey ila heleen, shalay jihaadkii dheh – Jeeniga hortiisey rasaas, igaga joojeen dheh
Dagaalkii diyaaradda ee Taleex Waxaa gumaysigii isku dayey in uu qabto Sayid Maxamed Cabdulle Xassan, waxaase Sayidkii u talaabay Iimey iyo Ethiopia isagoo sii maray Baydhaba, wuxuuna markaas tiriyey tix uu ummadda Soomaaliyeed kula dar daarmayo, ayna ka mid ahayd:
– Dadow maqal dabuubtaan ku idhi ama dan haw yeelan – Ama dhaha darooryiba jiryaye doxorku yeelkiiseh – Nin rageey dardaaran way u tahaye doqoni waa moogeh – Marka horre dabkuu idinka dhigi dumar sidiisiiyeh – Marka xigana daabaqada yuu idin dareensiine – Marka xiga dalkuu idinku odhan duunya dhaafsada eh – Marka xigaa dushuu idinka rari sida dameeraha eh – Mar haddaan dushii Adari iyo Iimeey dacal dhaafay – Maxaad igaga digataan berruu siin lasoo degiyeh.
Waxaa halkaas ku hakaday halgankii waddaniga ahaa ee Daraawiish, Soomaalidiina waxay gacanta u gashay Ingiriis, Talyaani iyo Xabashi oo heshiis ku ahaa la dagaalanka Daraawiishta. Markaasaa Ingiriiskii gacanta ku dhigay Suldaan Mohamoud Ali Shire, loona masaafuriyey Seychelles 3’dii Bishii May 1920, iyada oo la sii mariyey mombay, India, iyadoo oo la sii saaray markab.
Sidaas si leeg Talyaani wuxuu soo gaadhay Gobalka Bari, wuxuu kale oo 1923 ka bilaabay Afgoye iyo Janaale in uu dadka beeraha ku falo, webigana kaga talaabo, waxaana ka mid ahaa goobtii caanka noqotay ee Kelli Asaylle, ee ragii ku dhintay dumarkoodii asay u qaadeen, halkaas oo magucu ka yimid.
Wasiirka arrimaha gudaha Dowladda Federaalka ayaa shaaciyay in ciidankooda iyo saraakiishooda aysan aheyn kuwa madax banaan oo awooda in ay maamulaan deegaanada ay gaaraan.
C.llaahi Barre Goodax oo ka qeybgelayay barnaamijka falanqeynta Jumcaha BBC-da ayaa qiray in wax madaxbanaani ah aysan heysan Dowlada Federaalka min madaxweyne illaa iyo askari dable ah islamarkaana AMISOM ay hubka iyo shidaalka gacanta ku heyso.
“Shacabka soomaaliyeed waxba kama qarninayno annagu uma madaxbanaani howlgalada AMISOM ayaa leh sababtoo ah beesha caalamka ma ogola in ay dowladda siiso dhaqaalo iyo saad ciidan”ayuu yiri Goodax.
Sayidku wuxuu in badan isku dayey inuu Soomaali oo dhan kasbado oo si uu ku kasbadaba uu ku guulaysto inay dhinac uga soo wada jeedsadaan gumaysiga. Gabay ammaan ah, mid guubaabo ah, mid goodi ah iyo mararka qaarkood mid wax ka sheeg ah ayuu ku dayey. Mar wuxuu ku dayey diin iyo wacdi iyo jeclaysiin uu isleeyahay diinta jeclaysii, cabsida iyo cibaadada Eebbena ku dhalaali.
Marar kale wuxuu isku dayey wax siin uu maal badan dhinac walba u diray isagoo qof kasta oo magac ama maamuus leh farqaha u buuxiyey. Intaas oo dhan markii waxba Alle ka aabayn waayey, waxay Sayidka iyo Daraawiishba la ahaatay in bal ay xeelad kale ku dayaan.
Iyagoo diinta cuskanaya ayey waxay goosteen in dadku labo midkood yahay. In jihaadka taageersan oo Daraawiishta la jirta iyo in gumaysiga taageersan oo Daraawiish kasoo horjeeda. Mar haddaan gumaysiga la jahaadayno ninkii noo soo raaca ama si uun u kaalmeeya waa noola mid ayey ku qanceen.
Mar haddii ay sidaa is tuseen waxay noqotay inay Soomaali badan coloobaan, qof Alla qofkii gaalka usoo raacana ay sida gaalka ula xarbiyaan.
Haddaba Sayidku isagoo isku daraya taariikh hore iyo sifayn xumo badan oo Daraawiish iyo Soomaali idilkeedba lagu falay, xusid nin karmeed badan oo Daraawiish laga makalay iyo sida ay Daraawiishi arimahaa uga gilgilan doonto ayuu wuxuu tiriyey gabaygan hoose. Gudban ayaa loo yaqaan gabayga, dadka qaarkiina Gaalolegad ayuu ugu yeedhaa. Waxaa la sheegay in Daraawiish oo dhammi xafidsanayd gabaygan. Wuxuu yidhi Sayidku:
Awal maanso waataan gudboo, gudhiyey waayaaye
Waataan galbeedkaas u diray, guga hortiisiiye
Aan gasheeyo tii xalay hurdada, gama’a ii diiday
Galladaha Illaahay ka badan, geedahaas baxaye
Guushuu inoo yeelay baan, idin garwaaqsiine
Guddiyey i maqal waxaa tihiin, gacaladaydiiye
Sidii garowhadhuudh baan kurtiis, guran Ogaadeene
Galaamaha haddii aanan ka deyn, goor walbaba jooga
Inshaa Allaahu way gudhahayaan, sida gal miireede
Gurraasiyo Iljeex waa la qaban, gooshka haatana e
Malahayga waa lagu galgalan, gaanka Reer Dalale
Gaas baa ku caran Reer Subeer, goborra weyntiiye
Kolaan Goora Cobolleey ka dayo, amase Geel-loo-kor
Huwan waa ka gabangaabsadaye, gelin ma waayaaye
Haaruun xaggee baa la geyn, Goha miyuu dhaafi
Afartaa gudbaye balaan mid kale, soo gadaal celiyo
Sidii goray garraar sare ka baxay, garabka maan taago
Waxa guudka iga fuushan iyo, galayax maan muujo
Did you know many African countries continue to pay colonial tax to France since their independence till today!
When Sékou Touré of Guinea decided in 1958 to get out of french colonial empire, and opted for the country independence, the french colonial elite in Paris got so furious, and in a historic act of fury the french administration in Guinea destroyed everything in the country which represented what they called the benefits from french colonization.
Three thousand French left the country, taking all their property and destroying anything that which could not be moved: schools, nurseries, public administration buildings were crumbled; cars, books, medicine, research institute instruments, tractors were crushed and sabotaged; horses, cows in the farms were killed, and food in warehouses were burned or poisoned.
The purpose of this outrageous act was to send a clear message to all other colonies that the consequences for rejecting France would be very high.
Slowly fear spread trough the african elite, and none after the Guinea events ever found the courage to follow the example of Sékou Touré, whose slogan was “We prefer freedom in poverty to opulence in slavery.”
Sylvanus Olympio, the first president of the Republic of Togo, a tiny country in west Africa, found a middle ground solution with the French.He didn’t want his country to continue to be a french dominion, therefore he refused to sign the colonisation continuation pact De Gaule proposed, but agree to pay an annual debt to France for the so called benefits Togo got from french colonization.It was the only conditions for the French not to destroy the country before leaving. However, the amount estimated by France was so big that the reimbursement of the so called “colonial debt” was close to 40% of the country budget in 1963.
The financial situation of the newly independent Togo was very unstable, so in order to get out the situation, Olympio decided to get out the french colonial money FCFA (the franc for french african colonies), and issue the country own currency.
On January 13, 1963, three days after he started printing his country own currency, a squad of illiterate soldiers backed by France killed the first elected president of newly independent Africa. Olympio was killed by an ex French Foreign Legionnaire army sergeant called Etienne Gnassingbe who supposedly received a bounty of $612 from the local French embassy for the hit man job.
Olympio’s dream was to build an independent and self-sufficient and self-reliant country. But the French didn’t like the idea.
On June 30, 1962, Modiba Keita , the first president of the Republic of Mali, decided to withdraw from the french colonial currency FCFA which was imposed on 12 newly independent African countries. For the Malian president, who was leaning more to a socialist economy, it was clear that colonisation continuation pact with France was a trap, a burden for the country development.
On November 19, 1968, like, Olympio, Keita will be the victim of a coup carried out by another ex French Foreign legionnaire, the Lieutenant Moussa Traoré.
In fact during that turbulent period of African fighting to liberate themselves from European colonization, France would repeatedly use many ex Foreign legionnaires to carry out coups against elected presidents:
– On January 1st, 1966, Jean-Bédel Bokassa, an ex french foreign legionnaire, carried a coup against David Dacko, the first President of the Central African Republic.
– On January 3, 1966, Maurice Yaméogo, the first President of the Republic of Upper Volta, now called Burkina Faso, was victim of a coup carried by Aboubacar Sangoulé Lamizana, an ex French legionnaire who fought with french troops in Indonesia and Algeria against these countries independence.
– on 26 October 1972, Mathieu Kérékou who was a security guard to President Hubert Maga, the first President of the Republic of Benin, carried a coup against the president, after he attended French military schools from 1968 to 1970.
In fact, during the last 50 years, a total of 67 coups happened in 26 countries in Africa, 16 of those countries are french ex-colonies, which means 61% of the coups happened in Francophone Africa.
As these numbers demonstrate, France is quite desperate but active to keep a strong hold on his colonies what ever the cost, no matter what.
In March 2008, former French President Jacques Chirac said:
“Without Africa, France will slide down into the rank of a third [world] power”
Chirac’s predecessor François Mitterand already prophesied in 1957 that:
”Without Africa, France will have no history in the 21st century”
At this very moment I’m writing this article, 14 african countries are obliged by France, trough a colonial pact, to put 85% of their foreign reserve into France central bank under French minister of Finance control. Until now, 2014, Togo and about 13 other african countries still have to pay colonial debt to France. African leaders who refuse are killed or victim of coup. Those who obey are supported and rewarded by France with lavish lifestyle while their people endure extreme poverty, and desperation.
It’s such an evil system even denounced by the European Union, but France is not ready to move from that colonial system which puts about 500 billions dollars from Africa to its treasury year in year out.
We often accuse African leaders of corruption and serving western nations interests instead, but there is a clear explanation for that behavior. They behave so because they are afraid the be killed or victim of a coup. They want a powerful nation to back them in case of aggression or trouble. But, contrary to a friendly nation protection, the western protection is often offered in exchange of these leaders renouncing to serve their own people or nations’ interests.
African leaders would work in the interest of their people if they were not constantly stalked and bullied by colonial countries.
In 1958, scared about the consequence of choosing independence from France, Leopold Sédar Senghor declared: “The choice of the Senegalese people is independence; they want it to take place only in friendship with France, not in dispute.”
From then on France accepted only an “independence on paper” for his colonies, but signed binding “Cooperation Accords”, detailing the nature of their relations with France, in particular ties to France colonial currency (the Franc), France educational system, military and commercial preferences.
Below are the 11 main components of the Colonisation continuation pact since 1950s:
#1. Colonial Debt for the benefits of France colonization
The newly “independent” countries should pay for the infrastructure built by France in the country during colonization.
I still have to find out the complete details about the amounts, the evaluation of the colonial benefits and the terms of payment imposed on the african countries, but we are working on that (help us with info).
#2. Automatic confiscation of national reserves
The African countries should deposit their national monetary reserves into France Central bank.
France has been holding the national reserves of fourteen african countries since 1961: Benin, Burkina Faso, Guinea-Bissau, Ivory Coast, Mali, Niger, Senegal, Togo, Cameroon, Central African Republic, Chad, Congo-Brazzaville, Equatorial Guinea and Gabon.
“The monetary policy governing such a diverse aggregation of countries is uncomplicated because it is, in fact, operated by the French Treasury, without reference to the central fiscal authorities of any of the WAEMU or the CEMAC. Under the terms of the agreement which set up these banks and the CFA the Central Bank of each African country is obliged to keep at least 65% of its foreign exchange reserves in an “operations account” held at the French Treasury, as well as another 20% to cover financial liabilities.
The CFA central banks also impose a cap on credit extended to each member country equivalent to 20% of that country’s public revenue in the preceding year. Even though the BEAC and the BCEAO have an overdraft facility with the French Treasury, the drawdowns on those overdraft facilities are subject to the consent of the French Treasury. The final say is that of the French Treasury which has invested the foreign reserves of the African countries in its own name on the Paris Bourse.
In short, more than 80% of the foreign reserves of these African countries are deposited in the “operations accounts” controlled by the French Treasury. The two CFA banks are African in name, but have no monetary policies of their own. The countries themselves do not know, nor are they told, how much of the pool of foreign reserves held by the French Treasury belongs to them as a group or individually.
The earnings of the investment of these funds in the French Treasury pool are supposed to be added to the pool but no accounting is given to either the banks or the countries of the details of any such changes. The limited group of high officials in the French Treasury who have knowledge of the amounts in the “operations accounts”, where these funds are invested; whether there is a profit on these investments; are prohibited from disclosing any of this information to the CFA banks or the central banks of the African states .” Wrote Dr. Gary K. Busch
It’s now estimated that France is holding close to 500 billions African countries money in its treasury, and would do anything to fight anyone who want to shed a light on this dark side of the old empire.
The African countries don’t have access to that money.
France allows them to access only 15% of the money in any given year. If they need more than that, they have to borrow the extra money from their own 65% from the French Treasury at commercial rates.
To make things more tragic, France impose a cap on the amount of money the countries could borrow from the reserve. The cap is fixed at 20% of their public revenue in the preceding year. If the countries need to borrow more than 20% of their own money, France has a veto.
Former French President Jacques Chirac recently spoke about the African nations money in France banks. Here is a video of him speaking about the french exploitation scheme. He is speaking in French, but here is a short excerpt transcript: “We have to be honest, and acknowledge that a big part of the money in our banks come precisely from the exploitation of the African continent.”
#3. Right of first refusal on any raw or natural resource discovered in the country
France has the first right to buy any natural resources found in the land of its ex-colonies. It’s only after France would say, “I’m not interested”, that the African countries are allowed to seek other partners.
#4. Priority to French interests and companies in public procurement and public biding
In the award of government contracts, French companies must be considered first, and only after that these countries could look elsewhere. It doesn’t matter if the african countries can obtain better value for money elsewhere.
As consequence, in many of the french ex-colonies, all the majors economical assets of the countries are in the hand of french expatriates. In Côte d’Ivoire, for example, french companies own and control all the major utilities – water, electricity, telephone, transport, ports and major banks. The same in commerce, construction, and agriculture.
#5. Exclusive right to supply military equipment and Train the country military officers
Through a sophisticated scheme of scholarships, grants, and “Defense Agreements” attached to the Colonial Pact, the africans should send their senior military officers for training in France or French ran-training facilities.
The situation on the continent now is that France has trained hundreds, even thousands of traitors and nourish them. They are dormant when they are not needed, and activated when needed for a coup or any other purpose!
#6. Right for France to pre-deploy troops and intervene military in the country to defend its interests
Under something called “Defence Agreements” attached to the Colonial Pact, France had the legal right to intervene militarily in the African countries, and also to station troops permanently in bases and military facilities in those
countries, run entirely by the French.
French military bases in Africa
When President Laurent Gbagbo of Côte d’Ivoire tried to end the French exploitation of the country, France organized a coup. During the long process to oust Gbagbo, France tanks, helicopter gunships and Special Forces intervened directly in the conflit, fired on civilians and killed many.
To add insult to injury, France estimated that the French business community had lost several millions of dollars when in the rush to leave Abidjan in 2006 the French Army massacred 65 unarmed civilians and wounded 1,200 others.
After France succeeded the coup, and transferred power to Alassane Outtara, France requested Ouattara government to pay compensation to French business community for the losses during the civil war.
Indeed the Ouattara government paid them twice what they said they had lost in leaving.
#7. Obligation to make French the official language of the country and the language for education
Oui, Monsieur. Vous devez parlez français, la langue de Molière!
A French language and culture dissemination organization has been created called “Francophonie” with several satellites and affiliates organizations supervised by the French Minister of Foreign Affairs.
As demonstrated in this article, if French is the only language you speak, you’d have access to less than 4% of humanity knowledge and ideas. That’s very limiting.
#8. Obligation to use France colonial money FCFA
That’s the real milk cow for France, but it’s such an evil system even denounced by the European Union, but France is not ready to move from that colonial system which puts about 500 billions dollars from Africa to its treasury.
During the introduction of Euro currency in Europe, other european countries discovered the french exploitation scheme. Many, specially the nordic countries, were appalled and suggested France get rid of the system, but unsuccessfully.
#9. Obligation to send France annual balance and reserve report.
Without the report, no money.
Anyway the secretary of the Central banks of the ex-colonies, and the secretary of the bi-annual meeting of the Ministers of Finance of the ex-colonies is carried out by France Central bank / Treasury.
#10. Renonciation to enter into military alliance with any other country unless authorized by France
African countries in general are the ones with will less regional military alliances. Most of the countries have only military alliances with their ex-colonisers! (funny, but you can’t do better!).
In the case France ex-colonies, France forbid them to seek other military alliance except the one it offered them.
#11. Obligation to ally with France in situation of war or global crisis
Over one million africans soldiers fought for the defeat of nazism and fascism during the second world war.
Their contribution is often ignored or minimized, but when you think that it took only 6 weeks for Germany to defeat France in 1940, France knows that Africans could be useful for fighting for la “Grandeur de la France” in the future.
There is something almost psychopathic in the relation of France with Africa.
First, France is severely addicted to looting and exploitation of Africa since the time of slavery. Then there is this complete lack of creativity and imagination of french elite to think beyond the past and tradition.
Finally, France has 2 institutions which are completely frozen into the past, inhabited by paranoid and psychopath “haut fonctionnaires” who spread fear of apocalypse if France would change, and whose ideological reference still comes from the 19th century romanticism: they are the Minister of Finance and Budget of France and the Minister of Foreign affairs of France.
These 2 institutions are not only a threat to Africa, but to the French themselves.
It’s up to us as African to free ourselves, without asking for permission, because I still can’t understand for example how 450 french soldiers in Côte d’Ivoire could control a population of 20 millions people!?
People first reaction when they learn about the french colonial tax is often a question: “Until when?”
For historical comparison, France made Haiti to pay the modern equivalent of $21 billion from 1804 till 1947 (almost one century and half) for the losses caused to french slave traders by the abolition of slavery and the liberation of the Haitian slaves.
African countries are paying the colonial tax only for the last 50 years, so I think one century of payment might be left!
Hor-dhac.
Dadka Soomaaliyeed waa bulsho ku dhaqan dunnida Qabyaaladda , waa dad xilligaan casriga ah ee dawladnimaddu horrumariso dadkeedda iyagu ( Soomaalidu) kaga tilmaaman dadki ku fashilmay dawladnimo yeelashadda .
Kolka qiimaynta Bini’aadamka dunnida dacaleedda ku kala dhaqan la sameeyo qof kasta oo Maankiisa iswayddiintu ku xoogan tahay oo ka wayddiin-celinta ku cabira qimayn isbarbardhigu sal u yahay lehna dood difaaceed murtiyeysan kolka la wayddiiyo Sabbo (Qowmiuaddo) ama dad dalleedyadda kala xayndaabtay dhulalka ee bini’aadameedka dunnida ku dhaqan yaa ugu tayo hooseeya ? waa Hubaal in uu judhaba isaga oo aan in badan maankiisa ku howlin ka wayddiin-celinta wayddiintaas uu la soo boodaayo SOOMAALI .
Sabbabta ka dambaysa in aan Dunnida ugu liidnaano ayay tahay mid ay innoo leedahay QABYAALAD aaminka inna gayaysiisay heerka ugu hooseeya ee aan dunnida ka joogno .
Qormaddeennaan ayaynnu iskula waddaagaynnaa Sarraynta Qabyaaladda & Saamayn darrida Islaamka e Soomaaliya .
Waxaa isbarbardhigaynnaa halka hoosaysa ee Soomaalida saamaynta Islaamku ka taagan tahay , iyo heerka sarreeya ee Qabyaaladdu qofka Soomaaliyeed tahay sabbabta ka dambaysa fal samayskiisa badankiis .
Sarraynta QABYAALADDA .
Qabyaaladdu waa aaminaadda u saraysa ee qofka Soomaaliyeed (sida Badanku yahay )u necbaado , u jeclaado , u dillo , u bixiyo , u farxo unna murrugoodo .
Dadka Soomaaliyeed dhexdooda ma jirto Aaminaad ka saraysa Qabyaalad , Dagaalka waxaa sababa dhulka Soomaalida QABYAALAD , Isa soo dhowaysashadda iyo xulufaysigana waxaa sal u ah Qabyaalad .
Siyaasadda oo macne ahaan ah danta guud ee bulsho ka xalinta dhibabka dabeecadda ku sidkan , Soomaalida waxaa siyaasaddooda qaribaadda samaysaa ay tahay SIYAASADDI QABYAALADDAYSNAYD , kolkaas waxaa meesha ka baxday Siyaasad oo ahayd danta Bulshadda oo wadda dhan , waxaana dhigeeda ah Siyaasad QABYAALADDAYSAN oo ah mid qofka siyaasiga ahi u koox odayeed kiilo hantidda Bulshadda ka dhaxaysa inta ku koox odayeed in ay yihiin uu aaminsan yahay ee ay ku wadda jirraan Xayndaabka Is-beelaysashadda (Tollow).
Dhanka xeerka iyo sharciga bulsho qabyaaladdeedka Soomaaliyeed waxaa nidaam dawladdeedyaddooda u xeer ah xeerer caqligu dajiyo , xeerkuna waxa uu qabtaa hadba kan QABYAALAD awooddaysigiisu hooseeyo , halka kan Siyaasi qabyaaladdeedka kolkaas awoodda haystaa kan ku koox odayeedka ah aannu qaban .
Waa Xeerka Caqligu dajiyey ee ay haystaan Bulshadda QABYAALADDU waxa uu qabtaa midka mudan in uu Xeerku qabto ee ah kan aan lahayn matale Siyaasaddeed hab qabyaaladdeed ugu ah wakiil siyaasaddeed ama illaaliye Qabyaaladdeed (Isim) iyo kooxda xarriman ee QABYAALADDU dhumisay xaquuqahooddi qofnimo ee Alle siiyey oo iyaga matale siyaasaddeed iyo Illaaliye koox odayeedba aysan waxba u tarin ee ay yihiin dad u QABYAALADDU u dhigtay dulmanayaal.
Kolkaas qabyaaladdu waa fahan nololeedka la fiicnaysiiyo dadka Soomaalida dhexdooda ee qofku u arko in aannu la’aanteed noolaan karin , loona aqoonsan yahay in QABYAALADDU tahay mid qofkeedda u ah tu barraaraysa , halkaan waxaan arkaynnaa in QABYAALADDu qofkeedda jaanjaamiso oo ka dhigto ku dhimmirla la ‘.
Tus. Mid dhiban oo Saboolnimo & amni darro ku dhex nool ayaa ku leh waxaan ahay mid mudan .
Soomaali waxay u kala dhigan yihiin Koox odayeedyo colaadi dhexdoodda taal , is-colaadinta Soomaalida ayaa ah mid ku sidkan Sooyaalkooda , Dhulku waa u kala soohdimaysan yahay , koox odayeed kastina waxa uu aanno iyo godob ka tirsaddaa kuwa kale , Koox odayeednimadduna ma ahan mid heer joogsi leh , oo waa in dadku isku urursaddaan Oday dhintay midnimo ku astaysan , taasu waxay keentay in is-necbaanshuhu gaaro heerka ah labadda wadda dhalatay in midba kan kale necbaado .
Dhul kala xaydaabashaddu waa mid salka ku haysa Soomaalida oo reer guuraa xoolla dhaqo ka soo jeedda ka hor xilligaan Reer Magaaloowga bal ay wali ku tiirsan tahay nolosha Soomaalidu xoollaha ase la oran karro hadda Magaalo ku noolaanshaha ayay nolosha Soomaalidu u badatay …ayaa leh tixraaca Qabyaaladda dhulka kala siinaysa dadka Soomaaliyeed ee kala ah Tollalka tirro beelka ah ee mid kasti dhankiisa uu colka ulla yahay kuwo kale oo badan .
Guud ahaan dhibka haysta dadka Soomaaliyeed ayay qabyaaladdu sal u tahay , Soomaaliduna waa Bulshaddi ay qabyaaladdu u ahayd sarraynta fahanka nolosha ee kala saara xummaha iyo sammaha .
Caribku waa qofkaas waxaa dhalay oday hebel oo isagu caruur yar ayuu dhalay waana kan hooseeya halka walaalkiis uu dhalay caruur badan oo yahay kan sarreeya .
Saamayn daridda ISLAAMKA .
Fahanka nolosha ee kala saara xummaha iyo sammaha ee samaawiga lagu eego iyo siyaasad ku jaangooynta ugu fakarka samaawiga ayay Soomaalidu ka maran tahay .
Diinta islaamka oo ah diinta dadka Soomaaliyeed ayaan samaayn dhaqankooda , waxaa loogu yeeraa Soomaalida bulsho mugdi ku nool oo iftiinka diinta islaamka garab marsan hadana ah dad Muslimiin ah oo lagu mitaalo AFKA MUSLIM .
Waa rumeeyayaal aan ku dhaqmin Diinta islaamka , mana soo gasho dhaqankooda Islaamnimaddu inyar mooyaane dadka Soomaaliyeed .
Horay in haatanba waa mid usoo dhigan Soomaalida in Diinta islaamku u ahaato mid ay sheegtaan aysanna dhaqan-galin faraaladda Alle Kor ahaaye ugu yeeraayo dadkiisa rumeeyey diintiisa .
Badalki diinta waxaa Soomaalida ugu jirta QABYAALADDA oo ah sababta samaysa falka qofka Soomaaliyeed .
Isbarbardhiga QABYAALADDA Iyo DIINTA
DIINTA.Diinta Islaamku waxay qabtaa in aan gabadha Muslimadda ah aannu guursan karin nin aan haysan diinta Islaamka .
QABYAALADDA.Qabyaaladda Soomaalidu waxay qabtaa in Gabadha gunta ah aannu guursan karin wiil gob ah sidoo kale wiilka gobta ahi aannu guursan karin Gabar gur ah .
Haddii ay labadda middi dhacayso waxaa aabbaha Soomaaliyeed ee Qabyaaladdeed mid sahlan u arkaa in Gabadhiisu guursato nin aan ku diin ahayn halka uu u arko mid aad uga xun taas hore in Gabadhiisu guursato nin gun ah .
DIINTA. Diinta Islaamku waxay qabtaa in Alle oo kali ah leeyahay xarimaadda iyo xalaalaynta .
QABYAALAD. Qabyaaladdu waxay qabtaa in dadka qayb ay isguursiga iyo sinnaanta ka xarimi karaan kuwa kale .
Tannu waxay muujinaysaa in QABYAALADDU gaarsiinayso qofkeeda in uu hor istaago xaquuq iyo xaq Alle kor ahaaye siiyey qof diintiisa haysta , waxay faraysaa QABYAALADDU dadkeeda in ay qaataan doorka ka reebidda , waa mid lid ku ah diinta Islaamka in qof uu qof kale duudsiyo iyaga oo haddana wadda ah Muslimiin in mid mid kale gayaysiiyo looga guuriyaan aan laga guursan .
DIINTA. Hadii magaalo ka mid ah dhulka Soomaalida qof ku aflagaadeeyo Allaah (Xummo ka dhan ahaaye) iyo suubanaheenna Muxammed (Naxariis iyo nabadgalyo korkiisa ha ahaatee) waxaa dhacaysa in aan qofna waxba oran oo la yiraah ma adigaa diinta ka xiga .
QABYAALADDA- Hadii aad ka dhex tiraahdo magaalo Soomaaliyeed Qabyaaladda oo ah odayaal dhintay oo la aaminaa waa fahan nololeed qaldan ee hala dooriyo waxaad halis u tahay in ay waxyeelo ku soo gaarto .
Midaanu waxay inna tusinaysaa heerka durugsan ee Soomaalida ka gaarsiisan tahay Qabyaaladda oo ah aaminaadooda u saraysa , halka diinta Islaamkuna tahay mid aan samayn lahayn oo labadda (Diinta & Qabyaaladda) loo dilaayo qofka QABYAALADDA hadii uu ka dhan ahaado , halka Alle (K.A) iyo Nabiga (NNKH) qofka ku gafa ay difaacayso Tolloowgu oo la leeyahay hade waa Reer Hebel nin ahe ma adigaa ka xiga diinta .
Ka Faallood Kobsan.
Waxaynnu kor ku soo maray in ay Qabyaaladdu ka awood badan tahay Soomaalida dhexdooda diinta Islaamka ,ma jirto sabab uu qofka Soomaaliyeed ee QABYAALADDAYSANI u sameeyo fal oo ka durugsan tan qabyaaladda .
Sida Soomaalidu tahay ee ah bulsho fashishay , bini’aadamkana ka duwan ayay leedahay Qabyaaladda gaartay in ay diinta ka sarra marto .
Waa hubaal in QABYAALADDA salkeedu sidan yahay , qof qabyaaladdeedkuna waa mid Nabi Muxammed NNKH ku tilmaamay doorshaan mid Alle KA ugu mitaal dhigan agtiisa .
Waa dhab in QABYAALADDAYSANUHU doorshaan yahay sida suubanaheennu sheegay , waxaana sawirkaas doorshaannimadda ka arkayaa qofka Soomaaliyeed ee u neceb QABYAALADDA darteed qof kale , hebel hebel baa dhalay qofka u nacay waa qof doorshaan ah .
Soomaalidu dhexdooda kolka waxyeeladda ay isku hayaan laga soo tago dunnida kale dadka ku dhaqan ayay ku yihiin dhibaato , qofka Soomaaliyeed waa qof qatar badan oo waxyeelaynta dadka kale ay u sahlan tahay .
Qabyaaladdaan Soomaalida silicsanaanta badday ayaa ah mid soo taal illaa inta Sooyaalkooda la hayo , ka bixisiinta iyo badalidda jiilka soo aadan oo ay u tabinayaan doorshaanadda haatanu doorshaanimada ayaa ah mid waajib ku ah qof kasta oo Soomaaliyeed ee ka sarriganaaya in uu doorshaan Alle KA agtiisa ka ahaado , qalbigiisana ay gubayso in tarraarku caynkaan u ahaan Soomaalida oo kuwa soo aadan laga bad qabto gaarsiinta Qabyaaladda . Dhamayn.
Qabyaaladdu waa aaminaad qatar badan oo halis ku ah bini’aadamka , dadka qaadataana waa sida Soomaalida kuwo noqonaaya .
Tusaallaha xummaha qabyaaladda qofki doonaaya waxa uu ka arkayaa Soomaalida , kolkaas Soomaalidu waa Tusaallihi xummaa ee goortaan dunnida korkeedda .
Ugu dambayn iswayddii sababta aad qof dhintay u aaminsan tahay , ee aad ugu dhigtay mid aad ku kala eegto xummo iyo sammo .
Ninkii bari ugu awooda badnaa inta dowlada Federaalka ka xukunto Muqdisho ayaa xaalkiiso yahay mid liita ka dib markii la dhigay wasiir ku xigeen,taasoo macnaheedo yahay iska soo diyaari kursiga Gobolka Banaadir.
Tarsan ayaa soo diray Video oo ku diidayo kursiga la siiyay,wuxuuna qiil ka dhigtay inaan lagu wargelin howshaas loo diray.
Waxaana arinkaas dhibsaday kuwa fadhiya Villa Somnalia,waxayna u qaateen in Tarsan fashil wado,waxayna war galiyeen kuwa kor ka xukuma oo Xalane degan waxayna soo direen ciidanka loo yaqaan ALPHA GROUP Muqdishana loo yaqaan Gashaan, oo ah ciidan u badan Koonfur Afrikaan calooshooda ku shaqeeya waana ilaalada gaarka ah ee Xarunta Xalane iyo Jaziira,kuwaas oo Tarsan ka qaaaday telefaoonada kuna amray inow gurigiisa ka bixin karin ilaa amar danbe.